Pokrywając podzespoły metalowe olejem silnikowym, unika się ich wystawieniem na tlen, co z kolei unika ich utlenieniu przy wysokich temperaturach, broniąc silnik przed korozją. Można dołączyć również do oleju inhibitory korozji. Wiele olej silnikowy ma również dodatki w postaci środków czyszczących oraz dyspergujących, aby utrzymać napęd w czystości oraz zmniejszyć tworzenie stałych związków tłuszczowych. Tarcie metalowych części tworzy, w sposób nieunikniony, mikroskopijne cząsteczki metalu. Cząsteczki mogą przenieść się w oleju, powodując znacznie większą erozję oraz zużycie kinetycznych części. Właśnie żeby przefiltrować te cząsteczki są filtry oleju. Pompa oleju, wyjście lub pompa zębata napędzana silnikiem pojazdu absorbuje się pompowaniem oleju przez filtr. Istnieją dwa rodzaje filtrów, o pełnym przepływie oraz rozdwojonym. Akcesoria do olejów silnikowych, takie jak przeciwkorozyjne, zmniejszają korozyjny wpływ oleju na elementy ruchome w silniku - przetestuj Ceramiczny dodatek do oleju. Akcesoria przeciwutleniające, mają na celu zahamowanie procesu starzenia się oleju. Olej silnikowy kreuje powłokę izolującą ruchome części, jakie się obok siebie znajdują. W ten sposób zmniejsza się otwarty kontakt, zużycie oraz tworzenie się ciepła, chroniąc silnik. Dzięki rzetelnego przewodnictwa ciepła olej silnikowy, w czasie styku z gorącą przestrzenią, wchłania część ciepła, aby przemieścić go w inne miejsce, zazwyczaj do powietrza czy też jakiegoś rodzaju odprowadnika. W silnikach benzynowych, koturnowy pierścień kompresji ma okazję narazić olej silnikowy na temperatury rzędu 160 stopni Celsjusza. W silnikach wysokoprężnych, górny pierścień może wystawić silnik na temperatury ponad 315 stopni Celsjusza.
Oleje silnikowe z lepszymi wskaźnikami lepkości mniej się osłabiają w obszernych temperaturach. Wypada zawsze zwracać szczególną uwagę na oznaczenie lepkości, które znajduje się na zapakowaniu każdego oleju silnikowego. Klasyfikacja Society of Automotive Engineers dzieli oleje silnikowe wedle 11 klas lepkości, 6 klas zimowych i 5 klas letnich. Istnieją też oleje całoroczne, jakie muszą niemniej jednak spełnić kryteria letnie i zimowe.